بادیه‌نشینان غیرمؤمن (قرآن)در عصر پیامبر عده‌ای بادیه‌نشینان زندگی می‌کردند که مؤمن نبودند بلکه عده‌ای از آنها زمخت و سنگدل بودند. ۱ - مؤمن نبودن بادیهنشینانالاعراب اشد کفرا... • ومن الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما ویتربص بکم الدوائر علیهم دائرة السوء و الله سمیع علیم• ومن الاعراب من یؤمن بالله والیوم الاخر... «عرب‌هاى بادیه‌نشین کفر و نفاقشان شدیدتر است و به جهل از حدود (و مرزهاى) آنچه خدا بر پیامبرش نازل کرده سزاوارترند، و خداوند دانا و حکیم است. گروهى از (این) اعراب بادیه‌نشین چیزى را که (در راه خدا) انفاق مى کنند غرامت محسوب مى دارند، و انتظار حوادث دردناکى براى شما می‌کشند حوادث دردناک براى آنهاست، و خداوند شنوا و داناست . گروه (دیگرى) از عرب‌هاى بادیه‌نشین ایمان بخدا و روز رستاخیز دارند، و آنچه را انفاق مى‌کنند مایه تقرب نزد خدا، و دعاهاى پیامبر می‌دانند، آگاه باشید اینها مایه تقرب آنها است، خداوند به زودى آنان را در رحمت خود وارد خواهد ساخت، چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است.» ۲ - بادیه‌نشینان سنگدلدر این آیات سه‌گانه - به تناسب بحث‌هائی که درباره منافقان مدینه گذشت - پیرامون حال منافقان بادیه‌نشین، و نشانه‌ها و افکار آنها، و همچنین درباره مؤمنان مخلص و راستین بادیه گفتگو شده است. شاید به این علت که به مسلمانان هشدار دهد چنین نپندارند که منافقان تنها همان گروهی هستند که در شهرند بلکه منافقان بادیه‌نشین از آنها خشن‌ترند، و به گواهی تاریخ اسلام، مسلمانان بارها مورد هجوم این گروه واقع شده بودند، مبادا پیروزی‌های پی در پی لشکر اسلام سبب شود که آنها این خطر را نادیده بگیرند. به هر حال در آیه نخست می‌فرماید: اعراب بادیه‌نشین (به حکم دوری از تعلیم و تربیت و نشنیدن آیات الهی و سخنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم کفر و نفاقشان شدیدتر است (الاعراب اشد کفرا و نفاقا). و باز به همین دلیل، به جهل و بی‌خبری از حدود فرمان‌ها و احکامی که خدا بر پیامبرش نازل کرده است سزاوارترند (و اجدر ان لا یعلموا حدود ما انزل الله علی رسوله). اعراب از کلماتی است که معنی جمعی دارد، اما مفردی برای آن از نظر لغت عرب نیست و چنانکه ائمه لغت مانند مولف قاموس و صحاح و تاج العروس و دیگران گفته‌اند این کلمه تنها به عرب‌های بادیه‌نشین اطلاق می‌شود، و به هنگامی که بخواهند معنی مفرد را ادا کنند، همین کلمه را با یاء نسبت، به صورت اعرابی می‌گویند. بنابراین به خلاف آنچه بسیاری تصور می‌کنند، اعراب جمع عرب نیست. اجدر از ماده جدار به معنی دیوار است، سپس به هر چیز مرتفع و شایسته اطلاق شده است، به همین جهت اجدر معمولا به معنی شایسته‌تر استعمال می‌شود. در پایان آیه می‌فرماید خداوند دانا و حکیم است یعنی اگر در باره عرب‌های بادیه‌نشین چنین داوری می‌کند روی تناسب خاصی است که محیط آنها با اینگونه صفات دارد (و الله علیم حکیم). ۳ - تفاوت بادیهنشینهااما برای اینکه چنین توهمی پیدا نشود که همه اعراب بادیه‌نشین، و یا همه بادیه‌نشینان، دارای چنین صفاتی هستند، در آیه بعد اشاره به دو گروه مختلف در میان آنها می‌کند. نخست می‌گوید: گروهی از این عرب‌های بادیه نشین کسانی هستند که بر اثر نفاق یا ضعف ایمان هنگامی که چیزی را در راه خدا انفاق کنند، آنرا ضرر و زیان و غرامت محسوب می‌دارند نه یک موفقیت و پیروزی و تجارت پر سود (و من الاعراب من یتخذ ما ینفق مغرما) ۳.۱ - اوصاف بادیهنشیناندیگر از صفات آنها این است که همواره در انتظار این هستند که بلاها و مشکلات شما را احاطه کند، و تیره روزی و ناکامی به سراغ شما بیاید (و یتربص بکم الدوائر). دوائر جمع دائره و معنی آن معروف است، ولی به حوادث سخت و دردناک که انسان را احاطه می‌کند، عرب نیز دائره و در حال جمعی دوائر می‌گوید. در واقع آنها افرادی تنگ نظر و بخیل و حسودند، بخل آنها سبب می‌شود که هر گونه خدمت مالی را در راه خدا غرامت بپندارند، و حسادتشان موجب این می‌شود که همیشه در انتظار بروز مشکلات و گرفتاری‌ها و مصائب برای دیگران باشند سپس اضافه می‌کند آنها نباید در انتظار بروز مشکلات و نزول بلاها بر شما باشند چرا که این مشکلات و ناکامی‌ها و بدبختی‌ها تنها به سراغ این گروه منافق و جاهل و نادان و تنگ نظر و حسود می‌رود (علیهم دائرة السوء) سرانجام آیه را با این جمله که خداوند شنوا و دانا است پایان می‌دهد (و الله سمیع علیم). هم سخنان آنها را می‌شنود و هم از نیات و مکنون ضمیر آنها آگاه است. ۳.۲ - وصف مومنین بادیهنشینانو در آخرین آیه به گروه دوم یعنی مؤمنان با اخلاص بادیه‌نشین اشاره کرده می‌گوید: گروهی از این عرب‌های بادیه‌نشین کسانی هستند که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند (و من الاعراب من یؤ من بالله و الیوم الاخر) به همین دلیل هیچگاه انفاق در راه خدا را غرامت و زیان نمی‌دانند، بلکه با توجه به پاداش‌های وسیع الهی در این جهان و سرای دیگر، این کار را وسیله نزدیکی به خدا و مایه توجه و دعای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که افتخار و برکت بزرگی است می‌دانند (و یتخذ ما ینفق قربات عند الله و صلوات الرسول). در اینجا خداوند این طرز فکر آنها را با تاکید فراوان تصدیق می‌کند و می‌گوید: آگاه باشید که این انفاق‌ها به طور قطع مایه تقرب آنها در پیشگاه خداوند است (الا انها قربة لهم). و به همین دلیل خدا آنان را به زودی در رحمت خود فرو می‌برد (سیدخلهم الله فی رحمته). و اگر لغزش‌هائی از آنها سرزده باشد به خاطر ایمان و اعمال پاکشان آنها را می‌بخشد زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است (ان الله غفور رحیم). ۴ - نتیجه مستفاد از دو آیهاز مقابله دو آیه و اینکه بادیه‌نشینان گروه دوم را ـ آنان که صدقات و مالیات را مایه نزدیکی به خدا می‌دانند ـ مؤمن به خدا و روز رستاخیز بر می‌شمرد معلوم می‌شود که گروه اول که صدقات و مالیات را ضرر و خسارت می‌پندارند مؤمن به خدا و روز رستاخیز نیستند. ۵ - پانویس
۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۶۰، برگرفته از مقاله «بادیه‌نشینان غیرمؤمن». |